Van de vele trekvogels die jaarlijks langer of korter in het Lauwersmeer verblijven, zijn de kleine zwanen misschien wel het meest elegant. Met hun spierwitte verenkleed, de zwarte snavels met een felgele vlek bij de aanzet zijn ze een prachtige verschijning. Maar het meest indrukwekkend is de enorme trektocht die deze vogels elk jaar maken. Dit jaar was de tussenstop in het Lauwersmeergebied korter dan andere jaren.
Overwinteren
De kleine zwanen, die vaak een levenslange paarband aangaan, overwinteren vooral in Nederland en Engeland. In het vroege voorjaar vliegen ze in etappes terug naar hun broedgebieden in Noord-Rusland, waar de laatste sneeuw dan nog niet is gesmolten. Daar hebben ze maar een paar maanden om te broeden en de jongen groot te brengen, voordat de winter weer invalt en ze beginnen aan de 3.500 km lange tocht weer terug naar Noordwest-Europa. Dit doen ze ook weer met tussenstops in steeds schaarser wordende gebieden die ze bieden wat ze nodig hebben: rust en calorierijk voedsel.
Voedsel
Het aantal kleine zwanen in het Lauwersmeergebied en de duur van hun verblijf varieert van jaar tot jaar. Het schedefonteinkruid komt het ene jaar meer voor dan het andere en soms hebben knobbelzwanen het meeste al ‘op’ als de kleine zwanen arriveren. Als dan ook nog het waterpeil in het meer hoger is dan normaal, omdat het veel regent en er niet gespuid kan worden, zijn de knolletjes in de bodem minder goed te bereiken voor de zwanen. Dan blijven ze maar kort en trekken verder, zoals dit jaar het geval is.
Wabbelen
De kleine zwanen zijn veel sneller verontrust zijn dan ‘onze’ vertrouwde knobbelzwanen. Van dichtbij observeren is er dan ook meestal niet bij. Maar het is toch de moeite waard ze een tijdje te bekijken (en te beluisteren!). De kleine zwaan heeft bijzondere ‘eetgewoontes’. Met hun grote zwarte zwempoten ‘wabbelen’ ze in het ondiepe water de knolletjes los uit de bodem om ze vervolgens ‘grondelend’ (op de kop staand) op te eten. Andere vogels, bijvoorbeeld brilduikers en pijlstaarten, profiteren van dit gedrag omdat de zwanen ook insectenlarven en slakjes opwoelen.
Loodhagel
De laatste twintig jaar nemen de aantallen kleine zwanen langzaam maar zeker af en we weten niet precies waarom. Het lijkt erop dat de afname te wijten is aan een hele reeks factoren;
- afname van beschikbare rust- en foerageerplekken,
- jacht (een derde van de kleine zwanen vliegt rond met loodhagel in het lijf),
- hoogspanningslijnen,
- windmolenparken,
- veranderende akkerbouw,
- klimaatverandering…..
Verantwoordelijkheid
Ongeveer de helft van de wereldpopulatie overwintert in Noordwest-Europa, we hebben dus een grote verantwoordelijkheid voor deze dieren. Daarom is het belangrijk dat we weten dat er, naast de bekende knobbelzwanen, met hun oranje snavels, ook wilde zwanen zijn, met gele snavels én dus kleine zwanen. Dat met name voor die kleine zwanen Nederland een belangrijke rol speelt in hun leven. En dat deze vogels het verdienen om beschermd te worden!
